Pochodzę z tych, których losy długie wieki rzucały pod nogi i na pastwę drugich, tak pod
względem politycznym jak i materialnym, a więc z klasy chłopskiej.
Wincenty Witos: Moje wspomnienia
Urodził się w rodzinie chłopskiej 21 stycznia 1874 r. we wsi Dwudniaki, w gminie Wierzchosławice. W domu rodzinnym panowała bieda, dlatego nauki w miejscowej szkole pobierał zaledwie przez cztery zimy. Wrodzona inteligencja i głód wiedzy sprawiły, że szybko wyrósł ponad przeciętność. We wspomnieniach pisał: Całą moją naukę stanowiła dwuklasowa szkoła ludowa w Wierzchosławicach, a dalsze wykształcenie – to namiętne czytanie różnych pism i książek, jakie tylko mogłem zdobyć.
Drogę do działalności społecznej i politycznej otworzyło mu wzorowo prowadzone gospodarstwo – wyrazem społecznego zaufania były zdobywane przez niego mandaty w radzie gminnej, powiatowej, urząd wójta Wierzchosławic, a wreszcie wybór na posła do parlamentu
austriackiego.
W kolejnych latach jego polityczna kariera, jako działacza ludowego i wpływowego polityka II Rzeczypospolitej, toczyła się błyskawicznie. Od 1919 był posłem na Sejm RP. Trzykrotnie sprawował funkcję premiera. Pierwszy raz – od 24 lipca 1920 do 13 września 1921 – w niezwykle burzliwym czasie wojny polsko-bolszewickiej, w obliczu groźby utraty niedawno odzyskanej niepodległości stał się tym, który potrafił zjednać masy chłopskie do obrony państwa. Drugi raz – od 28 maja 1923 do 14 grudnia 1923, po raz trzeci funkcję premiera pełnił zaledwie 5 dni – od 10 do 14 maja 1926. Jego rząd został obalony w wyniku przewrotu majowego. Po kilku dniach toczonych na ulicach Warszawy walk wojsk wiernych rządowi z siłami marszałka Piłsudskiego Witos z prezydentem państwa, Stanisławem Wojciechowskim podali się do dymisji.
Po zamachu majowym Witos skoncentrował się na działalności w PSL Piast. W latach 1929–1930 był jednym z przywódców Centrolewu. W 1930 został aresztowany przez władze sanacyjne, osadzony w twierdzy brzeskiej, oskarżony w tzw. procesie brzeskim o przygotowywanie zamachu stanu i skazany na 1,5 roku więzienia. Nie pogodził się z wyrokiem i nie czekając na jego uprawomocnienie, 28 września 1933 r. udał się na polityczną emigrację do Czechosłowacji. Niemal natychmiast po przekroczeniu granicy wznowił swoją działalność. W czasie emigracyjnej tułaczki stał się niekwestionowanym przywódcą polskiego ruchu ludowego i głównym politykiem polskiej opozycji lat trzydziestych. Jego przyjaciel, Herman Lieberman powiedział o nim:
Lud kocha swego przywódcę jako legendę i jako symbol.
Do Polski wrócił w marcu 1939 roku. W latach okupacji był dwukrotnie aresztowany przez Niemców i bezskutecznie skłaniany do współpracy. W 1944 roku podejmowano działania mające na celu przerzucenie go do Londynu, jednak do tego nie doszło. W marcu 1945 r. został aresztowany przez sowieckie władze wojskowe. Pod groźbą wywiezienia do Moskwy namawiany był do rozmów z Bolesławem Bierutem. Witos nie uląkł się tych gróźb i na rozmowy nie wyraził zgody.
Schorowany Witos 15 sierpnia trafił do szpitala w Krakowie. Jeszcze 16 września wziął udział w I Zjeździe Polskiego Stronnictwa Ludowego Małopolski i Śląska w Krakowie. Zmarł w szpitalu oo. Bonifratrów 31 października 1945 roku. Zgodnie ze swoją ostatnią wolą pochowany został na cmentarzu parafialnym w ukochanych Wierzchosławicach. W ostatniej drodze towarzyszyły mu tłumy zwolenników ruchu ludowego.
Źródła:
Barbara Olak, Testament Wincentego Witosa, Warszawa 2009
Roman Głowacki, Wincenty Witos mąż stanu 1874 – 1945, Wierzchosławice 2015
Andrzej Zakrzewski, Wójt z Wierzchosławic, Warszawa 1984
http://www.tpmw.pl/?t=witos
