slide 1
Image Slide 1
... W naszej szkole
Image Slide 2
Zapraszamy na zajęcia taneczne
Image Slide 3
Koncerty orkiestry dętej
Image Slide 3
Koncert naszej orkiestry u Pana Prezydenta Andrzeja Dudy
Image Slide 3
Zajęcia Taekwondo
Kraków
Zawsze atrakcyjne wycieczki - Kraków
Image Slide 3
Kopalnia Soli "Wieliczka"
Muzeum W. Witosa
Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Image Slide 3
„Nie ma sprawy ważniejszej niż Polska.“ Wincenty Witos
Image Slide 3
700 lat Motycza
Image Slide 3
Dążymy do celu
Image Slide 3
Spotkania z ciekawymi ludżmi - Piotr Kuśmierzak
previous arrowprevious arrow
next arrownext arrow
Shadow

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Umiejętność ta uwarunkowana jest różnymi czynnikami. Zakłada się, że warunkiem koniecznym opanowania języka oprócz uwarunkowanych biologicznie predyspozycji/zdolności jest kontakt dziecka z mówiącym otoczeniem. Język pojawia się u wszystkich dzieci w tym samym mniej więcej okresie życia, a jego rozwój ma uniwersalny charakter.


W literaturze logopedycznej, psycholingwistycznej czy pedagogicznej funkcjonuje wiele klasyfikacji rozwoju mowy. Najbardziej znaną i cenioną jest ta zaproponowana przez Leona Kaczmarka:.

1. etap przygotowawczy (okres prenatalny);
2. okres melodii (pierwszy r.ż.);
3. okres wyrazu (1.–2. r.ż.);
4. okres zdania (2.–3. r.ż.);
5. okres swoistej mowy dziecięcej (3.–7. r.ż.).
Klasyfikacja ta w bardzo czytelny i przejrzysty sposób przedstawia poszczególne etapy nabywania języka przez dziecko.
ETAP PRZYGOTOWAWCZY (OKRES PRENATALNY)
W okresie płodowym muszą prawidłowo ukształtować się narządy mowy, zarówno centralne, jak i obwodowe (m.in. język, zęby, uszy, krtań itd.). Percepcja mowy zaczyna się w okresie prenatalnym. W trzecim trymestrze ciąży płód uwrażliwia się na głos matki, intonację i dźwięki mowy.
OKRES MELODII
Najwcześniejszymi sygnałami, wykorzystywanymi przez dziecko w celach komunikacyjnych są płacz i krzyk. Około 2.–3. miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć, czyli produkuje dźwięki przypadkowe. Zjawisko to sygnalizuje dobre samopoczucie dziecka. Głużą też dzieci głuche od urodzenia. Pojawiające się między 5. a 6. miesiącem życia gaworzenie różni się od poprzedniego zjawiska tym, że jest ono obserwowane wyłącznie u dzieci słyszących, ponieważ przebiega pod kontrolą słuchu i polega na świadomym wydawaniu dźwięków.
W drugiej połowie 1. r.ż. zaczyna się kształtować bardzo ważna umiejętność — tzw. słuch fonemowy, który umożliwia odróżnianie głosek. Dzięki temu dziecko opanowuje mowę. Niemowlę tworzy i powtarza sylaby otwarte (tzn. kończące się samogłoską) np. pa, ma, ba, składające się z głosek najłatwiejszych artykulacyjnie, tj. spółgłosek wargowych m, p, b, później też d, t, samogłoski — najpierw a, e, czasem i. Te głoski, które w języku dzieci pojawiają się najwcześniej, najrzadziej są też zaburzane (np. a, p, m).
Około 9. miesiąca życia pojawia się echolalia fizjologiczna. Reduplikacja (powtarzanie) sylab doprowadza z czasem do powstania pierwszych wyrazów (ok. 9.–12. miesiąca): mama, tata, baba, papa itd. Dziecko roczne mówi ze zrozumieniem, adekwatnie do sytuacji lub w obecności konkretnych osób od 3 do 5 wyrazów, natomiast rozumie ich znacznie więcej.

OKRES WYRAZU
W tym okresie intensywnie rozwija się zarówno umiejętność rozumienia, jak i wypowiadania słów.
W słowniku dziecka dominują w tym czasie rzeczowniki, m.in.: nazwy osób (mama, tata, baba), części ciała (ucho, oko), zwierząt (kura – ‘koko’, kot), ale występują również wyrazy dźwiękonaśladowcze (hau hau, muuu, bam!), czasowniki, określające wykonywane przez dziecko czynności lub wyrażające żądanie (pa pa, daj!).
Pod koniec drugiego roku życia dziecko powinno wypowiadać więc spółgłoski: p, b, t, d, k, g, ch, w, f, ś, m, j, ń, n, l oraz samogłoski a, i, u, o, e. Pozostałe spółgłoski zastępowane są łatwiejszymi odpowiednikami. Słuchowo dziecko jest już w stanie odróżnić wszystkie głoski danego języka, choć nie potrafi ich jeszcze wymówić. Ponadto dziecko upraszcza wyrazy, pomijając niektóre głoski (np. ‘ato’ — auto).
Dziecko w wieku 18–20 miesięcy ma w swoim słowniku czynnym około 50 wy-razów, a 2-letnie od 50 do 200–300 wyrazów, choć liczebność słownictwa jest zindywidualizowana i zależy od wielu czynników, m.in. charakteru i częstotliwości stymulacji językowej środowiska, w którym dziecko się wychowuje.

OKRES ZDANIA
Przełom 2. i 3. roku życia jest tym okresem, którego ogromne znaczenie podkreśla wielu badaczy języka dziecka, ponieważ język pojawia się u wszystkich dzieci w tym samym okresie życia, między 18. a 28. miesiącem życia. Dziecko zaczyna opanowywać podstawy gramatyki danego języka, choć popełnia w tym zakresie jeszcze wiele błędów (z punktu widzenia normy dla dorosłych użytkowników języka). Pierwsze zdania składają się z dwóch wyrazów, np. ‘Asia da’, ‘Kotek śpi’. Stopniowo zdania stają się dłuższe, choć początkowo są wciąż pojedyncze, np. ‘Asia da lali mleko’, ‘Mój kotek śpi tu’. Nieco później (w wieku 3–4 lat, ale zdarza się też wcześniej) dziecko zaczyna budować zdania złożone, np. ‘Myję buzię, bo jest bluna’ (brudna). Wypowiedzi dziecka stają się coraz bardziej zrozumiałe dla osób spoza najbliższego otoczenia. Pod koniec okresu zdania dzieci używają od 500 do 1000 wyrazów.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ
Etap ten w stosunku do poprzednich obejmuje znacząco dłuższy okres w rozwoju dziecka i zasadniczo pokrywa się z edukacją przedszkolną i wczesnoszkolną. Zachodzi w tym czasie wiele tak istotnych zmian, które sprawiają, że nie sposób porównać mowy dziecka wstępującego do przedszkola i opuszczającego je.
Dzieci 3-letnie, idąc do przedszkola, zauważają już nieprawidłowości w wymowie innych dzieci. Trzylatki mają w słownictwie czynnym już ok. 1000–1500 słów. Tak szybki przyrost liczebności słownictwa wiąże się z umiejętnością przyswajania przez 3-latka około 8–10 słów dziennie.
Dzieci 4-letnie doskonalą swoją wymowę. Bardzo ciekawym zjawiskiem, pojawiającym się w tym okresie (u niektórych dzieci wcześniej) są neologizmy dziecięce, nieistniejące w języku dorosłych, np. ‘badanka’ — stetoskop (nazwę narzędzia do badania dziecko utworzyło w taki sam sposób, jak zbudowane są wyrazy typu przytulanka, układanka). Produktywność w zakresie tworzenia neologizmów charakteryzuje przede wszystkim dzieci w wieku przedszkolnym; później zdolność ta słabnie. Na 4. rok życia przypada też apogeum wieku pytań, które są przejawem aktywności poznawczej dziecka.
Słownik czynny dziecka 5-letniego to ok. 2000 słów, a 6-letniego liczy ok. 3000–4500 wyrazów.
Utrwalenie poprawnej wymowy wszystkich głosek powinno dokonywać się w 6. roku życia. Trudniejsze wyrazy lub połączenia głosek mogą jednak sprawiać kłopot nawet dzieciom 6-letnim. Tym samym dziecko kończące 6. rok życia powinno wymawiać poprawnie wszystkie głoski języka polskiego.
Nie powinno się porównywać dzieci między sobą np. pod względem wymowy. Każde dziecko ma swoje indywidualne tempo rozwoju. Jednak dzieci, które nie opanowały umiejętności posługiwania się poprawną wymową mają często niepowodzenia w szkole. Trudności te głównie przejawiają się podczas nauki pisania i czytania. Często wady wymowy bądź inne nieprawidłowości językowe są przyczyną niskiej samooceny u dziecka.

Literatura:
1. Grabias S. Logopedia — nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych.
2. Kielar-Turska M. Rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych.
3. Kaczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy.

Aleksandra Choroszewska

Kuratorium Oświaty w Lublinie