Prezentacja uczniów kl 6 b, autorzy Piotr Raczyński i Antoni Żuchnik
Lekcja historii z okazji rocznicy uchwalenia konstytucji.
Historia święta. W okresie zborów celebrowanie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto, byli surowo karani przez policję.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919. Od 1946r. władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję.
Wyk. L. Wrona, Aleksandra Szaniawska, Kasjan Wrótniak
Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 r. „Dzień trzeci maja, jako rocznicę Konstytucji 1791 r. ustanawia się w całej Rzeczypospolitej Polskiej jako uroczyste święto po wieczne czasy” – pisano w jednomyślnie przyjętej ustawie oficjalnie wprowadzającej pierwsze w polskiej historii święto narodowe. Niemal dokładnie 71 lat później, 28 kwietnia 1990 r., weszła w życie uchwalona przez Sejm RP ustawa, na której mocy oficjalnie przywrócono zwalczane przez niemal cały okres PRL święto upamiętniające pierwszą polską konstytucję. Warszawa 03.05.1990. Obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja. Uroczystości na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Nz. stoją od lewej: poseł Wiktor Kulerski, wiceminister obrony narodowej Janusz Onyszkiewicz, premier RP Tadeusz Mazowiecki. Na dole z prawej minister przemysłu Tadeusz Syryjczyk. Fot. PAP/I. Sobieszczuk Defilada Al. Ujazdowskich 3 maja 1939r.
Defilada na Placu Saskim w Warszawie 3 maja w 1927 r.
CO ŚWIĘTUJEMY 3 MAJA?
Trochę historii…
Obraz Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791” w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie. Fot. PAP/Reprodukcja
229 lat temu Sejm Czteroletni po burzliwej debacie przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja. Była drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli.
Konstytucja 3 maja składała się z 11 rozdziałów. Ustanawiała religię katolicką jako wyznanie państwowe Rzeczypospolitej, zapewniając jednak tolerancję dla innych wyznań. Potwierdzała pełne prawa obywatelskie dla stanu szlacheckiego, jednak z wyłączeniem gołoty, czyli nie posiadających majątku. Mieszczanom zapewniała samorząd i dostęp do szlachectwa oraz 24 osobową reprezentację do sejmu z głosem doradczym. Obejmowała włościan opieką prawa. Zgodnie z doktryną Monteskiusza, dzieliła władzę państwową na: prawodawczą – sejm, wykonawczą – król i Straż Praw (rząd), sądowniczą – niezawisłe sądy. Znosiła liberum veto i konfederacje. Ustanawiała monarchię dziedziczną dla dynastii saskiej i gabinet królewski ministrów na wzór angielski.
Upadek i legenda
Rok po uchwaleniu Konstytucji Sejm Wielki wciąż obradował, uchwalając kolejne ustawy budujące nowy ustrój. 3 maja 1792 r. król w sąsiedztwie Łazienek wmurował kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej, mającej być wotum za uchwalenie Konstytucji. W trakcie uroczystości rozszalała się wichura, co przyjęto za złą wróżbę. W tym samym czasie na kresach Rzeczypospolitej w miasteczku Targowica zbierali się magnaci dążący wraz z Katarzyną II do obalenia nowego ustroju. Kilka miesięcy później przejęli władzę, unieważniając większość ustaw Sejmu Wielkiego. Był to zarazem moment rozpoczynający ostateczny upadek Rzeczpospolitej.
Konstytucja stanowiła symbol dążenia do odrodzenia narodowego przez cały okres zaborów. Odniesienia do Konstytucji 3 Maja znajdowały się w Konstytucji Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. nadając Konstytucję Królestwu Polskiemu sam car Aleksander I sugerował, że odwołuje się do ustawy z 3 maja 1791 r.
Wraz z odchodzeniem w przeszłość świadków epoki Konstytucja stawała się mitem dla żyjących pod zaborami. W 32. rocznicę jej uchwalenia piętnastoletni uczeń gimnazjum wileńskiego napisał na tablicy „Vivat Konstytucja 3 maja!”. Jego koledzy dopisali niżej: „Jak słodkie wspomnienie dla nas rodaków, lecz nie masz kto by się o nią upomniał”. To wydarzenie było początkiem prześladowań wileńskiej młodzieży.
Dziewiętnastowieczne poglądy na Konstytucję streścić można słowami jednego z działaczy emigracji po powstaniu listopadowym Janusza Woronicza: „Ustawa 3 maja nie zdołała odwrócić już rozbiorów, uratować niepodległości narodu, uratowała go wszakże pod względem wewnętrznej naprawy, uratowała od wiecznej zakały. Z zapałem powitał ją cały naród i po dziś dzień jest ona jedynym węzłem rozszarpanej Polski”.
Michał Szukała (PAP)
Oceny współczesnych historyków:
Według historyka prof. Henryka Samsonowicza, Konstytucja 3 Maja stanowi ważny element pamięci zbiorowej, bez której żadna wspólnota istnieć nie może. Jego zdaniem, Polska odzyskiwała niepodległość trzykrotnie: właśnie 3 maja 1791 r. oraz 11 listopada 1918 r. i 4 czerwca 1989 r.
„Prawodawcy stworzyli dzieło narodowe w tym znaczeniu, że narodowi podporządkowali króla, rząd, sejm, wojsko, wszystko. Poświęcając wolność jednostek starali się ugruntować wolność narodu, tj. niepodległość” – napisał znany historyk, Władysław Konopczyński
Prof. Zofia Zielińska: To przełom z wielu punktów widzenia. Przede wszystkim było to usunięcie „zadawnionych wad”, które, jak we wstępie Konstytucji piszą autorzy, „poznaliśmy długim doświadczeniem”. Myślę tu przede wszystkim o wyrugowaniu z sejmu liberum veto i zniesieniu instytucji konfederacji (stanu wyjątkowego) oraz o równie przełomowej zmianie podmiotu polskiej demokracji.
Znaczenie konstytucji majowej. Na miarę przyszłości, ale i tak za późno.
Konstytucja niosła ze sobą duży, postęp w dziedzinie ochrony praw obywatelskich. Mieszczanie zostali zrównani w prawach ze szlachtą, ale chłopi nie otrzymali pełnych praw obywatelskich – zostali jedynie objęci rodzajem ochrony ze strony państwa przed nadużyciami ze strony szlachty. Niestety I Rzeczpospolita nie zdążyła już powołać stutysięcznej armii, według zapisów konstytucji, ani nawet rozpocząć skutecznego egzekwowania nowych podatków. Tymczasem to właśnie 100 tys. żołnierzy skierowała w maju 1792 r. przeciw Polsce, rosyjska caryca Katarzyna II. Wojna w obronie Konstytucji 3 maja trwała dwa i pół miesiąca. Zakończyła się polską przegraną i przystąpieniem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do targowicy – w tym momencie konstytucja de facto przestała obowiązywać. Jej los został ostatecznie przypieczętowany na sejmie grodzieńskim 23 listopada 1793 r. Wtedy uchylono wszystkie postanowienia Sejmu Czteroletniego. Niewątpliwie była naszą pierwszą ustawą zasadniczą. Miała uratować upadające państwo. Zakładała wiele ważnych reform, ale … . Reformy przyszły za późno. Gdybyśmy jednak nie podjęli próby zreformowania własnego państwa na Sejmie Czteroletnim, moglibyśmy zginąć rozdzieleni przez rozbiorców bez przekonania, że sami potrafimy naprawić państwo. Dlatego była tak ważnym dziełem naszych przodków. Konstytucja 3 Maja jest nasza „pamięcią zbiorową”.
źródła: portale: dzieje.pl.,naszahistoria, naukawpolsce.pap.pl, Wikipedia
Przygotowała Iwona Palczewska.
